Portreti i poetit permes vargjeve të tij - nga Vllasova Musta

PORTRETI I POETIT PERMES VARGJEVE TË TIJ

Nga Vllasova MUSTA

Është kënaqësi të marrësh njëherazi dy vëllime poetike në duar, e për më tepër, kur këto i ka shkruar i njëjti autor, që është edhe miku yt. Jam njohur me Kolecin para shumë vitesh, gati 40 vjet më parë, kur ai u emërua me punë në Kinostudio dhe kishte fare pak kohë, që kishte botuar librin e tij të parë me tregime “Petalet e bajames së hidhur“.  dy librat e rinj, vinë pas një vargu të gjatë botimesh në prozë dhe poezi dhe që çuditërisht mua më kujtuan apo më sollën pranë freskinë, aromën dhe bukurinë e ”Petaleve të bajames së hidhur“ që si një biskajë përherë e blertë, u prin gjithë atyre që erdhën dhe do të vinë pas...

Tek lexon nga njëra poezi tek tjetra befas ndjen se të kanë marrë me vete, të kanë futur në magjinë e tyre dhe krahas leximit, ndjen zë, ndjen tingull dhe kaq e plotë të bëhet kjo tingëllimë, sa të duket sikur nuk ke përpara një poezi, por një qënieje të gjallë, që të flet, të zgjon, të troket e të merr pas vetes duke të shpalosur pafundësi ngjyrash, stinësh dhe ditësh njerëzore.

Poezitë e Kolec Traboinit, përcjellin ngrohtësi, kanë dhimbje, kanë trishtim, kanë brenga apo mall, po aq sa kanë edhe dritë dhe forcë dashurie. E ndoshta për këtë lexohen me një frymë, si në një rrëfenjë, ku janë të mpleksur hijshëm të gjithë elementët që i duhen për t´i dhënë ngjyrë, hapësirë dhe frymë. Përmes poezive vizatohet me një elegancë të hollë dhe tepër i spikatur, portreti i tij, bota e tij, ëndrrat e tij dhe gjithçka që përmbart në të tërën poeti Kolec Traboini.

Dhe kësisoj, nga njëra poezi tek tjetra, është pranë teje jo vetëm poeti, por njëherazi qytetari-intelektual, që s´mund të jetë indiferent dhe përmes një trishtimi njërëzor, na pohon: / Para pallatit tonë të vogël me tulla të kuqe/ Ngritën një ndërtesë të stërmadhe gri/ Që të kujton dinosaurët /E lartë, hijerëndë e të egër. /Tani nuk kam më veç një përçik qiell /E një çarçaf të verdhë /Varur në ballkon si diell…/.

Më tej, të shfaqet njeriu me shpirt të ndjeshëm, që preket qoftë dhe nga një detaj që ndesh në të përditshmen, që ka përjetuar dhe mban të ndrydhur fëmininë e jetimit, që e ndjen më mirë se kushdo tjetër këtë varfëri shpirti dhe natyrshëm thotëne poezine “Shtëpia e fëmijes” - mikut tim Ilir Çumani: /Një plagë Një dhimbje /Një dashuri /Që të ndjek pas gjithë jetën /Për pëllumbat e lagur në shi /Një strehëz. /

Me tjetër forcë, me tjetër zë e vetëm duke pulsuar të vjen pranë atdhedashësi, ai, që e ka atdheun tek porta, që e merr me vete kudo që shkon e që malli për të është i përhershëm e i pandshëm, i plotë dhe i dridhshëm brenda botë së tij. Ky zë gati gati si në një lëngatë thërret përvajshëm: ”ma vodhën atdheun“:  /Ma vodhën Atdheun kur ika/ Ma vodhën Atdheun si të mos ish/ Erdh koha të ndjehem i huaj /Në vendin tim kur u shfaqa sërish./ E vetmja mundësi është të thërras /Deri në kupë të qiellit më zërin prush:/ Ma vodhën Atdheun! Ma vodhën! /Po këtu nuk të dëgjon më askush. /.

E midis tyre, si një kalorës që veçse trokon e s`di të ndalet, përherë rrezëllitës e gjithëstinësh, vjen i dashuruari, e kur fjala është për dashurinë, duket se tek poeti ravijëzohen gjithë ngjyrat e ylberit, fryjnë gjithë flladet dhe erëmirat, këndojnë e cicërojnë gjithë shpendët e hapësirave qiellore dhe zemra e tij, është strehëz për të gjitha, është fyell, këmbanë, trumpetë që bie e troket në çdo stinë. Është një e vërtetë e dëshiruar prej kujtdo e për më tepër e një shpirti artistik siç është poeti, që të jetojë bashkë me dashurinë, ndaj ai përsërit: /Nëse viktimë quhet një vajzë /Që unë në kupë kërkoj ta pi /Ma merrni jetën pa mëshirë /Se sa të rroj pa dashuri./

Ose në një tjetër poezi, ai thotë:

/Nuk e di, nuk e di /Pse dashuria më shfaqet si Dielli /Që del e më ngroh bash atë çast /Kur shpatullat i kam të ngrira./

Kolec Traboini është poeti dhe shkrimtari në kërkim të një motivi të ri, përherë i prekshëm dhe i ndjeshëm, përherë i freskët dhe me ngjyrë e kështu do ta kemi pafundësisht, se ai ka tharmin e krijimit, të pjekjes e të lindjes, të mrekullisë që sjell krijimi që buron nga shpirti, i lirë, i pastër dhe tingullshumë.

 14 shkurt 2014

Pena shqiptare suplement i  gazetes "Telegraf"e Ejte 3 prill 2014 f. 19.

TRABOINI NE ANTOLOGJIA E POEZISE SHQIPTARE NE FRENGJISHT

ANTOLOGJIA E POEZISE SHQIPTARE NE FRENGJISHT

Belgjike 2012

Antologjia e poezisë shqiptare botuar në Belgjikë në frengjisht 2012, nga "Le Taillis Pré", përgatitur nga Vasil Çapeqi dhe Francis Chenot përfshin 80 poetë nga të gjitha trevat shqiptare dhe Diaspora në mes të cilëve dhe Kolec Traboini i përfaqësuar me dy poezi:

KOLEC TRABOINI

Kolec Traboini, cinéaste, journaliste et auteur de livres de poésie, prose et essais, est né à Shkodër (Albanie) au début des années cinquante. En 1991, il s’installe à Athènes comme immigrant. Kolec Traboini appartient à la race des poètes qui ont laissé, sur les murs des civilisations, des paroles de témoignage et de réflexion. Un remède peut-être, contre l’amnésie des humains… Depuis 1995, Kolec Traboini vit et travaille à Boston aux Etats-Unis.

VISION

Occupé à la rédaction des poésies
d’immigrés
pour le journal « Egnatia »*
Des éclairs de chevaux sanglants
perçaient le ciel
allant vers la mer pour laver les blessures
sur leurs talons
clignotent braises de crépuscules
les enfants crient comme mouettes
et dans les seins des jeunes mariées
l’attente brûle
les mères mordent les nuages
en attente de caravanes sans retour
Athènes, An zéro… de l’oubli !

*« Egnatia », journal en langue albanaise, crée à Athènes en 1993 par Kolec Traboini. La via Egnatia ou voie égnatienne est une voie romaine qui traversait les Balkans, en reprenant un ancien tracé de voie macédonienne, construite aux alentours de -146. Partant du port de Dyrrachuium (Durrës) avec une branche venant du port d'Apollonie d’Illyrie, elle traversait Pella, Thessalonique, Amphipolis, Philippes et se terminait à Byzance. Débouchant de la voie maritime entre Bari et Durrës, elle prolongeait l'itinéraire de la voie Appienne jusqu'au passage entre l'Europe et l'Asie.

PLUIE SUR LE CIMETIÉRE DE KAISARIANI *

Tombe la pluie fine, triste sur le cimetière de Kaisariani
sur les croix blanches
et la porcelaine des visages
des Grecs morts...
Pleurent les épines des pins
et les bougies crépitent en silence
en rendant leur dernier souffle.
Doucement tout se perd
sous le pouvoir des eaux célestes
avec moi aussi qui érige des murs d’enceinte
pour cette demeure écrasée par la blancheur du marbre
et sur eux, la pluie
que la pluie…
tombe pluie fine sur les visages hellènes d’autrefois
tombe sur mon visage
seul vivant dans ce monde mort
mes yeux vers le ciel
en priant le dieu
que j’aie moi aussi comme les Hellènes
une tombe sur ma propre terre.
Autrement mon esprit surgira de la tombe
avec un désir démoniaque
de se battre contre les vents et les orages
sans jamais trouver la paix en sol étranger
sans trouver l’éternité au ciel.
Tombe la pluie fine, triste sur le cimetière de Kaisariani
fine, triste, douce
comme les larmes des mères pour les immigrés
perdus.

* Kaisarianiest une banlieue à l’est d'Athènes


KOLEC TRABOINI

Kolec Traboini, kineast, gazetar dhe autor i librave në poezi, prozë dhe ese, u lind në Shkodër (Shqipëri) në fillim të viteve '50. Në vitin 1991, ai shkoi në Athinë si emigrant. Kolec Traboini i përket racës së poetëve të cilët lënë në muret e fjalëve civilizuese dëshmi dhe reflektim. Një medikament kundër amnezisë njerëzore ...Që nga viti 1995, Kolec Traboini jeton dhe punon në Boston, SHBA.

VEGIM

Duke redaktuar poezitë e emigrantëve
për gazetën "Egnatia" *

Vetëtima kuajsh të përgjakur
çanin qiellin
shkonin të lanin plagët në det

thundrat
prush muzgjesh nxirrnin

fëmijet klithnin si pulëbardha
e nuset gjoksndezura prisnin

nënat
kafshonin retë
duke pritur karvanet e kurrmoskthimit

Athinë, Viti 0 ...i harrimit!


* "Egnatia", gazeta në gjuhën shqipe, e krijuar në vitin 1993 në Athinë nga Kolec Traboini. Via Egnatia rrugë ose Egnatian është një rrugë romake e cila kaloi Ballkanin, duke përsëritur një plan urbanistik të lashtë maqedonas udhë, e ndërtuar rreth vitit 146. Nga porti i Dyrrachuium (Durrës) me një degë nga porti i Apollonisë në Iliri dega tjetër, ajo kaloi në Pella, Selanik, Amphipolis, Filipi dhe përfundoi në Bizant. Ndarë nga nga deti në mes Barit dhe Durrësit, ajo vazhdoi rrugën Appia si kalim mes Evropës dhe Azisë.


SHI NË VARREZAT E KESARIANISË

Bie shi i imët, i trishtë në Varrezat e Kesiarianisë
mbi kryqet e bardhë
e porcelanin e fytyrave
të grekërve të vdekur...
Lotojnë halat e pishave
ndërsa qirinjtë regëtijnë në heshtje
duke dhënë frymën e fundit.

Ngadalë çdo gjë humbet
nën pushtetin e ujrave qiellorë
bashkë me mua që ndërtoj muret rrethuese
brenda të cilave zotëron bardhësia e mermerit
e mbi ta shiu
vetëm shiu...

Rigon shi i imët mbi fytyrat e elenëve të dikurshëm
bie mbi fytyrën time
i vetmi i gjallë në këtë botë të vdekur
me fytyrë nga qielli
duke ju lutur Zotit
të kem dhe unë si helenët
një varr në tokën time

ndryshe shpirti im do të ngrihet nga varri
me një dëshirë demoniake
për t’u përleshur me erërat e shtërgatën
pa gjetur kurrë prehje në dhé të huaj
pa gjetur amëshim nga qielli.

Bie shi i imët, i trishtë në Varrezat e Kesiarianisë
i imët, i heshtur, i trishtë, i butë
si lotët e nënave për mërgimtarët e humbur.

Athinë 20 . 4 . 1992

Via Internet: http://www.maisondelapoesie.be/textes_et_poemes/index.php?annee=2012

TRABOINI VJEN ME DY LIBRA POETIKE 2012

TRABOINI VJEN ME DY LIBRA POETIKE 2012

“Lule pellazgjike” dhe “U dashka të dal natën vonë” si dy degë lumi që rrjedhin e bashkohen në të njëjtin  shtrat. E gjithnjë e më shumë bindemi se Traboini është një lumë poetik që nuk shter as në sasi e as në ndjesinë e thellë poetike.

Dy vëllimet me poezi të Kolec  Traboinit që kanë dalë nga shtypi në nëntor u promovuan në Panairin e 15-të  të Librit “Tirana 2012”. "Lule pellazgjike" dhe "U dashka të dal natën vonë" -  janë vazhdim e thellim i frymës lirike të vëllimit "Itaka grua", libër i suksesshëm që  autori e ka botuar  në vitin 2008.

Në promovimin në sallën e Pallatit të Kongreseve diskutuan autorë të ndryshëm, të cilët vunë në dukje tiparet kryesore të poezisë së Traboinit, ecurisë së saj, ndikimit të poezisë së tij prej autorëve amerikanë sepse është terreni ku ka krijuar pjesën më të madhe të krijimtarisë së tij poetike si emigrant, si dhe vendi që zë krijimtaria e tij në poezinë bashkkohore shqiptare.

U theksua se libri “Lule pellazgjike” mbizotërohet nga një lirizëm i thellë dhe emocional në të cilin poezia erotike fryn që përtej oqeanit drejt brigjeve të Adriatikut ku janë rrënjët e lulet që përbëjnë themelin e lirikave të tij.

Përndryshe vëllimi “U dashka të dal natën vonë” dominohet nga lirika qytetare, shqetësimet e tundimet e poetit si qytetar i këtij vendi ku nuk mund të rrijë indiferent  për çka konstaton në jetën shoqërore. Edhe kur ndodhej larg ai kurrë nuk e ndau veten prej asaj çfarë ndodhte në mënyrë të përditshme në atdhe, e këtë e shpreh jo vetëm poezia, por edhe librat e tij me esé që trajtojnë problematikat e kohës.

Një prej kapitujve të vëllimit “U dashka të dal natën vonë”, me titull “Ode për Shkodrën” poezitë i kushtohen qytetit të lindjes, ato bulëzojnë në vargjet emocionuese të fëmijërisë së nxehtë përvëluese e në poezitë e mallit shkruar përtej oqeanit në mërgim.

Librat shoqërohen me esé meditative “Pellazg i mbetur pa Atdhe” dhe “Poetika e femijërisë në rrugën Badra” shkruar nga vetë  autori mbi jetën si një rrugëtim i gjatë i përhershëm, i pandalshëm e herë-herë i stërmundimshëm, si dhe rrethanat në të cilat lind arti poetik.

Nga vëllimi: “Lule pellazgjike”

TASHME KISHTE ARDHUR 

Nuk ka më asnjë kuptim pritja

as vështrimi i hedhur në fundin e rrugës

as heshtja jonë nuk kish më asnjë kuptim.

Në këtë ardhje ne diç kishim folur

tek pinim ujin e një shisheje

ndërsa gjerbnim kafenë në heshtje.

Kafeja ish e zezë, mendimet po ashtu

mbrëmë kryeqyteti mbytej në savana me shi

ndërsa sot mrekullisht dielli buzëqeshte.

Vështroja siluetën e saj

sytë që kërkonin zogj vjeshte

pa kahje, në nxitim e në ikje...

O zot, sa e frikshme është ikja.

Por unë nuk mendoja se e kisha humbur njeriun

...sepse tashmë ajo kishte ardhur. 

Vjeshtë 2011

LASGUSHIANE 

Kur shpallet një shi i pjerrët, i trishtë, i butë

në qiellin lirik të Poradecit

e shtergët kanë heshtur e më s’këndojnë

ndodh ajo që ndodh në shirat biblikë.

Mbi liqenin e trazuar derdhet një pikë lot

prej syve melankolikë të mjelmave njerëzore

që nga e para Evë tek më e fundit e Botës.

KISHA DASHT ME DEK PER S’DYTI 

...Edhe për së treti kisha dasht me dek

se dora jota ma solli dekën e bardhë

por edhe në vdeksha njëmijë herë

qoftë e njëmijta si vdekja e parë

- kush dreqin po pyet!

Vdekja në dorën tande ish aromë prilli

tan lulet ma sollën polenin te kryet

isha vet që të thashë: tash ma xen frymën

isha vet që të thashë më puth e më mbyt

- kush dreqin po pyet!

Tash, që u tejkrye pjalmimi i jetës

jam krejt i dekun derisa t’ringjallem

për t’ma marr shpirtin, për dek të dytë

i gatshëm jam për rimishërimin

- kush dreqin po pyet! 

9 qershor 2012

MUGETIRAT E MBREMJES 

Si më harrove kështu në ndajnatë

po dal udhëve të Tiranës

të shkoj nga sytë këmbët

se ndoshta diku-diku shoh

imazhin tënd e rrekem pas tij

si fëmijët pas balonave të ëndrrës

feksur si zemra në qiell....

Po tani është natë, natë që nxin

e unë hapësirave shoh

vetëm mugëtirat e mbrëmjes

e aty-këtu ndonjë yll

që më bëhet shok vetmitar

vegimesh sylagështa

në angushtinë e dhembjes.

Sa kohë që veten time e kam humbur,

nuk e di nëse ty do të gjej ndonjëherë.

OH Ç’ME GJETI MUA

ME VJESHTEN TENDE 

Oh, ç’më gjeti mua me vjeshtën tënde

si fustan prej gjethesh më mbuloi

farfuritës flladi gjoksin trandi

zogu i këngës qiellit fluturoi.

Zot, o Zot, ç’më solli vjeshta jote

ëndrrën si një nimfë ta përqafoj

ika, mora pyjet si i marrosur

gjiri i zjarrtë i Diellit më përvëloi...

DO TE ZHVESH 

Do të zhvesh, zemra ime, do të zhvesh

tërë rrobat e trupit do t`i heq

si një Evë dalë prej bible do të jesh.

Dhe pastaj, zemra ime, dhe pastaj

si një engjëll lakuriq në krahë do të mbaj

do të ikim në ca qiej ku s’na arrijnë

tërë akujt e dy poleve do t`i shkrijmë.

Kam një afsh që më përvëlon në dhè të huaj

kur të vij, buzët m`i zgjat, zjarrin ma shuaj

Do të zhvesh zemra ime, do të zhvesh

tërë rrobat e trupit do t`i heq.

E pastaj, zemra ime, dhe pastaj

qiejve do t`i biem skaj më skaj.

VAJZE NGA FISI I SHQIPONJAVE 

Ti je vajzë nga fisi i shqiponjave

më ngre lart në qiell

e më tregon hapësirat.

E pafundme mrekullia e dritës.

Në qiell të bukura janë dhe ëndrrat

atje njeriu ndjehet i madhërishëm, si Zot.

Por trillet e tua janë të pafund...

Pas kësaj, atje lart nisin stuhitë kozmike

pa mëshirë më kthen në pluhur

e më përplas për tokë.

Të paktën më bëj

pluhur drite...

LIQENI NUK B’ZANTE 

Liqeni i Ohrit nuk b’zante

qe tulatur liqeni për ty

dhe priste si të ishe një mjelmë

të t`përkëdhelte në faqe

të t`puthte në sy.

Liqeni nuk b’zante

heshtte e mendonte për ty!

Nga vëllimi “U dashka të dal natën vonë”:

SHQIPERIA 

Jo miqtë e mi, ikja nuk është tragjedia

e hedhjes së trastës në kurriz pesë shekuj

me një shkop për të zbuar qentë, kurrsesi.

Tragjedi është mosdija e ikjes

moskuptimi e harrimi i piknisjes

miklimi që jeta na afron nëpër troje

të largëta e me bukuri të mahnitshme.

Jo miqtë e mi, joshja s’është e fajshme

kemi të drejtë ta jetojmë epshin tonë

për gra e vajza aziatike, për qejfe e pasuri

por lëshimi i vetvetes në pasione të liga

duke harruar vendin tim e vendin tënd

duke harruar se e bukura magjike

është edhe tek lulja mbi shkëmb. 

Jo miqtë e mi, fajin nuk e ka Amerika

anipse më farfuritës Las Vegasi është

Bostoni, Detroiti, New Yorku,

San Françisko a Florida

se sa fshati yt a fshati im në Jug a Veri

sepse edhe këtu gjithçka është ngjizur

me mundime, me lotë, me dashuri. 

Fajin kurrsesi nuk ta ka ikja

trokitja nëpër dyert e botës

ku mësove shijen e bukës me djersë

por vetmashtrimi, harrimi se

Shqipëria e varfër nuk mundi të jepte

më shumë se qumështin e gjirit e dhimbjen

më shumë a më tepër se në sepete kish. 

Prandaj ti u bëre më i pasur e më i ditur

shumë më shumë se ata që s’dinin të iknin

- siç mençurisht ta thotë dhe Kavafis-

pikërisht se të mungonte Shqipëria

dhe dëshira për ta bërë të pasur atë,

pikërisht. 

I humbur do të jesh vetëm atëherë

kur të ikësh - e më të kthehesh prapë,

s’do të dish.

NE RRUGEN E KALASE...

                             Idromeno 

Me bastun, borsalino e pallton e gjatë

nëpër errsinën që përpinte qytetin

dëgjoheshin veç bulkthet e natës

e valët bregut të liqenit. 

Në rrugë ndonjë qen i braktisun

turfullima e ndonjë kali në grazhd

errësinës klithma e ndonjë shpendi

e yjet që shuheshin diku larg. 

Nata e lodhte për vdekje piktorin

prej Diellit merrte frymë e ringjallej

ndaj gjumi s’e zinte deri vonë

nga ankthi i dritës në ardhje! 

Sapo vinte agimi e bota zgjohej

ai flinte me rrezet e Diellit në Maranaj.

Kol Idromeno, daja i Dadës sime Katrinë

siç më thoshte në kujtimet e saj... 

Shkodër 2012

SHIRA LIRIKE 

Ju mbase nuk i ndjeni

ato përditë bien në shpirtin tim

e kur bien, në qiellin tim kuturisen zogj

që çukisin lëvozhgat e reve e u thërrasin

të gjithë atyre që janë në udhë të pambaruar:

- Ikni! Shirat po vijnë!

I vetmi që nuk ikën jam unë - sepse ato shira

bien më shumë brenda se jashtë meje

më sjellin fëmijërinë, ma zhveshin lakuriq

e unë endem liqenit si një ëndërr e zgaqun

në djepin tim prej uji.

Një ninullë zbret nga malet me lumin Kir

- lum me emër të lashtë sa bota:

Nuk ka perandori më të madhe ujnash, se Shkodra!

MORA VETEN ME VETE 

Mora veten me vete e shkova në Shkodër

retë e marsit rëndonin mbi çati

qielli i zymtë e zbraste pikëllimin në shi.

Kisha ardh për një mort

për një përcjellje-pjekje

t’u thosha njerëzve “Kryeshnosh!”

Jeta me jetë e vdekja me vdekje!

Si e mbuluam Ramiz Hekurin në dheun e zi

përtej Stom Golemit, në Shtoj të vjetër

u ktheva tek Nana në shtëpi.

Shtëpi o shtëpi, o dashuri e vjetër!

Nëntëdhjetat i ka mbushur Nana

rri në shtrat e nuk b’zan.

Isha i murrëtyer, i lodhur, krejt i ngrirë

-Gëzuar 8 Marsin!- i thashë me zë të mekur.

- Kukeja unë!- tha Nana. - Ky 8 mars

më gjeti edhe pa një njeri.

Pse po jetoj kaq gjatë veç për të përcjellun?

-Po jo moj Nanë, ka dhe gëzime për njerinë...

Po Nana si nana, nuk dëgjon. Veç flet

herë me të gjallë e herë me të vdekur...

Mora veten me vete e u ktheva në Tiranë

më vunë në mendime fjalët e Nanës.

Mos vallë i ngjas dhe unë asaj

me dënimin të vuaj pikëllimin e përcjelljes?! 

Shkodër, Mars 2012

KARVANAJ 

Karvan me drita- karvan me yje

atje në rrugën Karvanaj

jetonte dikur si nimfë në pyje.

Kujtim i mbushun lotë e vaj

ani pse fshehun në shkurre vitesh

me magji ujnash në sytë e saj.

Flladi i liqenit- Bregu i Ranës

hije të randë lëshon Mali i Hotit

përskaj dy shtetesh, diku anës.

KUJTESA E BRIGJEVE TE DETIT 

Më parë bregdeti kishte pak shtëpi

e një lokal të vogël “Breshka”.

Fare pranë detit, brigjeve të qeta

një rrugë të gjatë me plepa.

Ato janë shumë larg në kohë

veç valëzat ndër kujtime m`i sjellin

Pallatet me ballkone ajrore

nuk është e mundur të smbrapsen

tashmë...

Gjithçka që më fanitet si koha ime e blertë

është nostalgjia e brigjeve të detit.

2012 

Revista "Art & Vine" Nr.1, faqe 46, 2012

Mendime për poezinë e K.Traboinit

SILUETA E NJERIUT NE IKJE…

 Dy vëllime poetike të Kolec Traboini-t(1)

LIRIKË PJALMUESE

Kolec Traboini është autor i mëse 20 librave me poezi, prozë (tregime dhe një roman), ese dhe publicistikë historike. Merret edhe me gazetari. Është fitues i disa kupave për filma dokumentarë. Pas rënies së komunizmit, në shkurt të vitit 1991 u largua për në Greqi, kurse në vitin 1995 shkoi në Amerikë, ku u vendos në Boston. Vitet e fundit, Koleci, pjesën më të madhe të kohës e kalon në Tiranë. 

Nga ANTON GOJÇAJ

-Vështrim letar në gazetën "Koha javore" Podgoricë, date 31 janar, nr. 601, faqe 10-11 dhe 6 shkurt 2014, nr. 602, f.10-11, mbi librat me lirika “ E kam Atdheun tek porta” dhe "Dashuri", K.Traboini 2013 -

Krijimtaria poetike e Kolec Traboinit mund të shijohet edhe e shkëputur nga të dhënat për biografinë e autorit, mirëpo nëse lexuesi është i njoftuar me to, ajo bëhet më e kuptueshme dhe mund të vlerësohet më drejt. Ky këndvështrim “pozitivist” është i justifikueshëm për disa arsye: e para, sepse Koleci është biri i Palok Traboinit, bashkëluftëtarit të Dedë Gjo Lulit dhe autorit të poemës historike "Lufta e maleve"; e dyta, sepse Koleci pasi që si student (1973) botoi librin e vet të parë (me tregime), për të cilin pat marrë çmimin inkurajues në Konkursin kombëtar të letërsisë dhe arteve, librin e radhës me përmbajtje letrare-artistike, një përmbledhje poezie, e botoi vetëm në vitin 2002, domethënë rreth 30 vjet më vonë. Pastaj, brenda vetëm një dhjetëvjeçari, 2002-2013, lexuesve u dha madje dhjetë përmbledhje me poezi. Akumuloi një kohë të gjatë, për të “eksploduar” në moshë të pjekur. Mund të jetë që periudha e diktaturës nuk ishte ambient i duhur për ta zgjuar talentin e fjetur, apo ndoshta poeti nuk dëshironte të shkruante sipas diktateve dhe modeleve (të imponuara) të kohës - qoftë edhe duke dhunuar dhantinë e vet. Pas rënies së diktaturës, njëzet vjet bredhi gjithandej, në mërgim, në kërkim të "atdheut" të ri për familjen e vet. Familjes, pas një odiseje shumëvjeçare ia gjeti çerdhen e re, në SHBA, por vetë u kthye në "Itakë" - Shqipëri. Vitin e fundit Koleci botoi dy përmbledhje të reja. Njëra, që nga titulli  "... e kam atdheun tek porta" paralajmëron disponim refleksiv, kurse tjetra "Dashuri" kumton një tematikë klasike, por gjithmonë aktuale, atë të dashurisë...

Zëri i brezit të arratisur  

(Kolec  Traboini, “ ... e kam Atdheun tek porta”, poezi, Tiranë-Boston 2013)

Të dhënat nga ballina e librit që në tekste letrare dikush i quan elemente paratekstuale, në rastin  e vëllimit "... e kam atdheun tek porta", kanë peshë semantike specifike, pasi që pjesa e dytë e emrit - TRABOINI - është emri i vendlindjes së lindjes së të atit të autorit, fshat ky që ndodhet jashtë kufijve të Shqipërisë, kurse titulli të cilit i mungon kryefjala, sikur simbolizon një identitet të përgjysmuar, në lëvizje, prej nomadi...

Ligjërimi i folësit lirik në këtë vëllim mund të konsiderohet tipik për marrëdhënien e shqiptarëve të periudhës postkomuniste me atdheun, të cilët u shkapërderdhën në të gjitha drejtimet dhe anët e botës, në kërkim të një jete ndryshe larg tij dhe që, në tokën ku kanë lindur kthehen, kryesisht, vetëm herë pas here (për pushime) dhe përkohësisht.

Kolec Traboini, me këtë libër, është zëri i brezit të të arratisurve (apo që të mos ketë konotacion pezhorativ: shpërthyesve të kufirit të vdekjes dhe izolimit):

    Ishin vitet  '90, koha e ikjes së madhe

    koha e shpresës së thyer në njëqind xhama

    me dritaret e shtëpive të shqyera e vatra pa zjarr

    ikja ishte një shkëndi shprese në lugina e male.  

                        (REQUIEM PËR ËNDRRËN E VRARË)

Fjala "Atdhe", në këto poezi, pa e humbur kuptimin e parë nga fjalori, gjeneron nuanca të reja semantike pandërprerë, si një “konstantë e ndryshueshme”, në varësi nga motivi apo disponimi i çastit i folësit lirik, duke i dhënë lexuesit një spektër të pasur konotacionesh dhe emocionesh, që karakterizohen, si gjithë poezia e këtij autori, me një shkallë të lartë komunikativiteti, ku çdo varg është i denjë për një meditim të gjatë.

   Atdheu është atje ku ngjizet dashuria

   por edhe atje ku mbi varre rëndon një gur

   mbi kokën e gjysh-stërgjyshërve, edhe atje

   ndodhet Atdheu që s'harrohet kurrë. 

                          (FËMIJËT TEK PRAGU)

Odhiseja e folësit lirik, alias autorit, pas arratisjes dhe bredhjes shumëvjeçare, nënkupton edhe kthimin në "Itakë", si dhe zhgënjimin e shumëfishtë të tij me realitetin që gjen aty:  Në rrafshin psikologjik - "U ktheva në atdhe nga dhera të huaj /por jeta nuk u ktheka përsëri"; Në rrafshin filozofik: "Sepse asnjë rreze që rrëzohet /para syve tanë në qiejt e kësaj fundvere"/nuk është e mundur të kthehet/sërish në degë; /.         

Në rrafshin social-politik (pezmi i poetit të pakënaqur me gjendjen në Atdhe arrin kulminacionin duke shpërthyer përmes një name monumetale të realizuar me një patos të theksuar dramatik): "Unë votën time do ta shes/se nuk kam bukë për drekë e darkë./Heu..., ju vraftë Zoti me rrufe /për fukaranë të marri hak."/

Vjersha me titullin "Ma vodhën atdheun" qëndron në vazhdën e traditës më të mirë të poezisë sonë satirike, në shëmbëllim të satirikës së P. Gjergj Fishtës, Ali Asllanit e ndonjë tjetri. Intonacioni i rreptë, që del nga zjarri i zemrës, drejtpërdrejt dhe pa latime të tepërta stilistike, u bën gjëmën "hajdutve e kopukëve" që Atdheun (popullin) e infektuan me virusin e tëhujasësimit dhe shuarjen edhe të atyre pak shkëndijave të idealizmit patriotik që mbijetuan katrahurat historike,  me pasoja gati apokaliptike për shëndetin e identitetit kombëtar dhe kulturor të shqiptarëve.

Trumbetojnë lirinë që s'e kemi

demagogët tanë kokëtrashë

kinse nuk e dinë se nuk ka liri

atje ku nuk ka as bukë të hash

Nuk ka liri kur je i papunë

nuk ka liri kur nuk ke shpresë

i mbetur në mes udhëve në mjerim

njeriut s'i mbetet veç të vdesë.

   (...)

Ma vodhën Atdheun kur ika

ma vodhën Atdheun si të mos ish

erdh koha të ndjehem i huaj

në vendin tim kur u shfaqa sërish

   (...)

Tani jam si një pellazg pa vendlindje

një shqiptar mërgimtar - pa Shqipëri

e vetmja strehë ku mund të vë kokën

është një vrimë miu me emrin shtëpi.

Sepse, o Zot, çdo gjë mbi këtë dhe

në këtë tokë ku farë urrejtjeje mbollën

ca qen bir qenësh të vendit tim

ma shkatërruan ma vranë ma vodhën."

Tonet refleksive të gërshetuara me mllefin e poetit, lexuesve u ofrojnë një tryezë të shtruar me begati idesh, emocionesh, shfryrjesh, pasioni..., që e kompensojnë në kuptimin e plotë të fjalës kohën që ua marrin atyre. Një njohje (vegim iluminues) të llojit të veçantë folësi lirik e artikulon në momentin kur, duke iu drejtuar pasardhësit të vet, Matteos së vogël, i cili jeton në Boston, shprehet:

„ – Ne jemi shqiptarë, malësorë, bijtë e Hotit,

   Ti tashmë i përket një kombi tjetër

   Por të gjithë popujt janë bijtë e Zotit!“   

                    (MIRËDITA MATTEO!)

Në libër ka motive anti-politike lidhur me statusin e artit në shoqëri (Shi e ngricë për bilbila, Rruga e pluhurit, Engjëjt i vrasin, Gazeta botoi shkrimin tim për atdheun e tj.), motive ambientaliste (Pallate pa diell, etj. ), vargje të angazhuara kundër dukurisë së trafikimit të qenieve njerëzore, sidomos të femrave (Vajza e semaforëve), çka arrin kulminacionin në krahasimin e hatashëm antiheroik e „migjenian“ - „Atdheu si një trup prostitute“, madje edhe meditime interesante për globalizmin (Kur bota të jetë një Itakë).  

2-DEHJE VJESHTE

(Kolec Traboini, Dashuri, poezi,  Tiranë-Boston 2013)

Kolec Traboini me krijimtarinë e vet poetike në dy deceniet e fundit përmbys disa stereotipe, të cilat reflektohen në përmbajtje, cilësi dhe kuantitet. Ai ndryshon nga shumica e shkrimtarëve të tjerë për faktin se në portën e letërsisë hyri me një libër me tregime, në moshë të re, kurse njëzet vjet më vonë vazhdoi me poezinë. Zakonisht ndodh e kundërta, fillohet me poezi e pastaj kalohet në prozë. Paragjykimi tjetër që thyen ai ka të bëjë me cilësinë: thuhet shpesh se poezia më e bukur për dashurinë shkruhet në moshën e re. Koleci vargjet më të mira për dashurinë, i shkruan në vjeshtën e jetës. Dhe jo vetëm se shkruan mirë për dashurinë, por shkruan edhe shumë. Në gati secilën përmbledhje të tij motivi i dashurisë mbizotëron.

Libri në fjalë është një përzgjedhje e poezive të dashurisë nga gjithë krijimtaria e tij e deritashme. Është një poezi joshëse, e cila lexohet me ëndje, që s'ka nevojë për zbërthime të mundimshme kuptimesh. Është e vetinterpretueshme, e plotë, e përmbyllur në vete, me një fjalë – e vetëmjaftueshme. Dhe asnjëherë hermetike.

Poeti, duke hyrë në moshën e tretë, ndihet i përfshirë nga tallazet e dashurisë, çka e përjeton si një dalldisje që sfidon racionalen dhe kohoren:

     

Kjo dehje vjeshte keq na zuri

Si gjeth mbi gjeth te dy na vuri

Me ditë e netë krejt u harruam

 Si frut me frutin dashuruar.

                            (KJO DEHJE)

Epshi për ta shijuar të bukurën e re, adhurimi i saj, akoma nuk është fikur, pavarësisht trashjes së vazhdueshme të stivës së kalendarëve, një qëndrim mashkullor ky që ma kujton Çarls Bukovskin (dallimi mes tyre është se Koleci shmang banalitetet dhe vulgarizmat dhe është paksa më eterik), mirëpo ligjet e fizikës dhe mosha njeriun e vënë përballë problemeve të pazgjidhshme:

Si vallë s'u gjend ende një shpikje

moshës t'i kthejë rininë e parë

se shpirti që më fut në ngasje

më thotë: ke mbetur si një djalë.

                (...)

I vu udhëtarët në ëndërrime

dhe unë përhumba në fytyrë të saj

me një dilemë që kurrë s'gjen zgjidhje

Këtë moshë më dysh si mund ta ndaj?

                         (NJË VAJZË NË TORINO)

Mosha e poetit përcakton edhe perspektivën e folësit lirik, në ligjërimin e të cilit ka shpesh reminishenca drithëruese për kohën e shkuar: „ndaj shkoj herë pas here në motin e shkuar /të kërkoj çfarë sot nuk e gjej mjerisht.“/

Fëmijëria dhe rinia e hershme lënë gjurmë të pashlyeshme në shpirtin e njeriut, çka shprehet fuqishëm edhe në krijimtarinë e Traboini. Në vjershën „Dashni në kohën e kolerës“, që aspak rastësisht ta sjell në mendje titullin e romanit të njohur të G. G. Markesit, kujtohet me mall koha e rinisë, e cila edhe pse në rrethana „kolere“ arrin të prodhojë çaste të paharrueshme, të cilat pas shumë vjetëve shpërthejnë në trajtën e shkëndijave të një nostalgjie përvëluese. E gjitha kjo jepet si një tabllo e cila, për rrezet semantike dhe emocionale që përmban, e kapërcen, por nuk e zhduk, motivin bazik:

Oh, rinia jonë e varfën

deri tek vështrimi, më tej drithërima

dhe orgazma cfilitej brenda vetes

diktatura, polici, dhuna, frika

burgu, internimi, ndalimi

 ia troshiste epshet njeriut

që bante dashni veç me sy

dashni pa buzë, pa gji, pa kofshë

dashni në eter, pa mish e kocka

ne djemtë e rrugës Badra...

Në linjën e kujtimeve të dashurisë është edhe mësimi që heroi lirik mori nga jeta, e të cilin ia përcjell lexuesit: kujdes nga mbivlerësimi i vetes dhe nga krenaria e tepruar, sepse në lojën e dashurisë nuk durohet mendjemadhësia, ndërsa tentimi për të luajtur, deri në nënshtrim, me ndjenjat e partnerit, ndëshkohet:

Thash se ish e imja krejt

se ne bashkë kishim fjetur

po ajo gjeti një tjetër

puth ajo e nduk ai.

Mendoja do vriste veten

tragjikisht në dashuri

po ajo gjeti një tjetër

puth ajo e nduk ai.

                 (RRI E SHOH NJË RE NË QIELL)

Veçantia e kësaj lirike është se dashurinë nuk e pranon vetëm si relike të kujtesës nga koha e rinisë, por e kërkon në mënyrë aktive edhe në çastin e shkrimit, ani pse në vjeshtën e jetës. Vazhdimisht përsiat për atë temë, shtron pyetje dhe përgjigjet, duke mos e humbur ngrohtësinë dhe besimin në kuptimësi:

Ajo çfarë ndjejmë, një shkëndi

që ende shpreson të ndezë zjarr

ty ende trupi të ka eshkë

e mua mosha më ka strall.    

                  (ME KITARË NË BREG TË DETIT)

Bëhet fjalë për një lirikë pjalmuese, në vokabularin e së cilës frekuentojnë shpesh afshet, epshi, seksi, zjarret, puthjet, buzët, zemra, poleni, prushi, flakët, kofshët, vithet, sytë, flokët, por sidomos gjoksi. Gjoksi është kryefjala e këtij libri, që shfaqet në trajta (edhe si sinonim dhe sinekdotë) të ndryshme: gjinjtë, sisa, cica, thithka, supi... Kjo mund të interpretohet me lidhjen „simbiotike“ të kënaqësisë erotike që mashkulli gjen në gjinjtë e gruas dhe me semantikën tragjike të Rozafës, që mëkon fëmijën me „tamël guri“, që shton një shtresë të re psiko-emocionale nëse dihet se Shkodra është qyteti i fëmijërisë së poetit.

Qysh kur vumë themelet e qytetit mbi gjinin

e bardhë të një gruaje

me këtë simbiozë sizmike kemi lindun.  

                                 (SIMBIOZË SHKODRANE)

Librin e shquan një melankoli e ëmbël, të cilën e shpreh mashkulli para të dashurës së parafytyruar, që herë është e pranishme, e herë mungon, kështu që edhe poezia mund të kuptohet si një parabolë e udhëtimit të një „Uliksi lirik“ drejt Penelopës së tij:

fatin e Penelopës – pritje e ke ti

e unë si Odise pas Odisesh bredh

nëpër mote

sa mendimet  m'u thinjën e floku m'u zbardh

e Farët e shpresës janë në të shuar.

                                   (PENELOPË DHE ODISE)

Mbetet brenda shembëlltyrës së heroit fatkeq nga Itaka edhe kur gjatë bredhjeve të veta, heroi lirik i këndon Circeve (mishërimeve të dashurisë) në Romë, Korinth, Athinë, Paris, apo:

Eh, si vajti puna ime

me ca vargje ëndërrime

me ca nimfa nëpër rrjeshta

që m'i sjell e m'i zhduk vjeshta.

Eh, si vajti puna ime,

nëpër botë me ca udhëtime

herë në Boston, herë në Romë

nëpër lule pa aromë.

Eh, si vajti puna ime

mbledhur shuk një grusht kujtime

për një vajzë atje në Vlorë

për një Ofeli si borë. 

                 (EH, SI VAJTI...)

Kolec Traboin është një mjeshtër i rimës. Lehtësia me të cilën e funksionalizon estetikisht rimën, por edhe figurat tingëlluese dhe përsëritëse, frazeologjinë shqipe, janë mahnitëse. Nuk është adhurues i risive stilistike me çdo kusht, më shumë është ndjekës i formave klasike, prandaj mund të konstatohet se lirika e tij është vazhduese e poezisë së mirë shqipe të traditës, në radhë të parë të Lasgushit, por ka pikëtakime edhe me poetikën e Zef Serembes, Ali Asllanit, kurse te vjersha „Zemër çmendurake“ ka ngjashmëri (në ritëm) me „Marathonomakun“ e Nolit, etj. Natyrisht që ka elemente të ndryshme poetike që bashkëpërkojnë, herë më shumë e herë më pak, qoftë në formë, qoftë në frymë, edhe me poezinë e autorëve më të mirë bashkëkohorë shqiptarë.

"Koha javore" Podgoricë,  31 janar, nr. 601, faqe 10-11 dhe 6 shkurt 2014, nr. 602, f.10-11, mbi librat me lirika “ E kam Atdheun tek porta” dhe "Dashuri", K.Traboini 2013 -

 

Vizatim nga Kolec Traboini

PORTRETI I POETIT PËRMES VARGJEVE TË TIJ 

Nga VLLASOVA MUSTA

Është kënaqësi të marrësh njëherazi dy vëllime poetike në duar, e për më tepër, kur këto i ka shkruar i njëjti autor, që është edhe miku yt. Jam njohur me Kolecin para shumë vitesh, gati 40 vjet më parë, kur ai u emërua me punë në Kinostudio dhe kishte fare pak kohë, që kishte botuar librin e tij të parë me tregime “Petalet e bajames së hidhur“.  dy librat e rinj, vinë pas një vargu të gjatë botimesh në prozë dhe poezi dhe që çuditërisht mua më kujtuan apo më sollën pranë freskinë, aromën dhe bukurinë e ”Petaleve të bajames së hidhur“ që si një biskajë përherë e blertë, u prin gjithë atyre që erdhën dhe do të vinë pas...

Tek lexon nga njëra poezi tek tjetra befas ndjen se të kanë marrë me vete, të kanë futur në magjinë e tyre dhe krahas leximit, ndjen zë, ndjen tingull dhe kaq e plotë të bëhet kjo tingëllimë, sa të duket sikur nuk ke përpara një poezi, por një qënieje të gjallë, që të flet, të zgjon, të troket e të merr pas vetes duke të shpalosur pafundësi ngjyrash, stinësh dhe ditësh njerëzore.

Poezitë e Kolec Traboinit, përcjellin ngrohtësi, kanë dhimbje, kanë trishtim, kanë brenga apo mall, po aq sa kanë edhe dritë dhe forcë dashurie. E ndoshta për këtë lexohen me një frymë, si në një rrëfenjë, ku janë të mpleksur hijshëm të gjithë elementët që i duhen për t´i dhënë ngjyrë, hapësirë dhe frymë. Përmes poezive vizatohet me një elegancë të hollë dhe tepër i spikatur, portreti i tij, bota e tij, ëndrrat e tij dhe gjithçka që përmbart në të tërën poeti Kolec Traboini.

Dhe kësisoj, nga njëra poezi tek tjetra, është pranë teje jo vetëm poeti, por njëherazi qytetari-intelektual, që s´mund të jetë indiferent dhe përmes një trishtimi njërëzor, na pohon: / Para pallatit tonë të vogël me tulla të kuqe/ Ngritën një ndërtesë të stërmadhe gri/ Që të kujton dinosaurët /E lartë, hijerëndë e të egër. /Tani nuk kam më veç një përçik qiell /E një çarçaf të verdhë /Varur në ballkon si diell…/.

Më tej, të shfaqet njeriu me shpirt të ndjeshëm, që preket qoftë dhe nga një detaj që ndesh në të përditshmen, që ka përjetuar dhe mban të ndrydhur fëmininë e jetimit, që e ndjen më mirë se kushdo tjetër këtë varfëri shpirti dhe natyrshëm thotëne poezine “Shtëpia e fëmijes” - mikut tim Ilir Çumani: /Një plagë Një dhimbje /Një dashuri /Që të ndjek pas gjithë jetën /Për pëllumbat e lagur në shi /Një strehëz. /

Me tjetër forcë, me tjetër zë e vetëm duke pulsuar të vjen pranë atdhedashësi, ai, që e ka atdheun tek porta, që e merr me vete kudo që shkon e që malli për të është i përhershëm e i pandshëm, i plotë dhe i dridhshëm brenda botë së tij. Ky zë gati gati si në një lëngatë thërret përvajshëm: ”ma vodhën atdheun“:  /Ma vodhën Atdheun kur ika/ Ma vodhën Atdheun si të mos ish/ Erdh koha të ndjehem i huaj /Në vendin tim kur u shfaqa sërish./ E vetmja mundësi është të thërras /Deri në kupë të qiellit më zërin prush:/ Ma vodhën Atdheun! Ma vodhën! /Po këtu nuk të dëgjon më askush. /.

E midis tyre, si një kalorës që veçse trokon e s`di të ndalet, përherë rrezëllitës e gjithëstinësh, vjen i dashuruari, e kur fjala është për dashurinë, duket se tek poeti ravijëzohen gjithë ngjyrat e ylberit, fryjnë gjithë flladet dhe erëmirat, këndojnë e cicërojnë gjithë shpendët e hapësirave qiellore dhe zemra e tij, është strehëz për të gjitha, është fyell, këmbanë, trumpetë që bie e troket në çdo stinë. Është një e vërtetë e dëshiruar prej kujtdo e për më tepër e një shpirti artistik siç është poeti, që të jetojë bashkë me dashurinë, ndaj ai përsërit: /Nëse viktimë quhet një vajzë /Që unë në kupë kërkoj ta pi /Ma merrni jetën pa mëshirë /Se sa të rroj pa dashuri./

Ose në një tjetër poezi, ai thotë:

/Nuk e di, nuk e di /Pse dashuria më shfaqet si Dielli /Që del e më ngroh bash atë çast /Kur shpatullat i kam të ngrira./

Kolec Traboini është poeti dhe shkrimtari në kërkim të një motivi të ri, përherë i prekshëm dhe i ndjeshëm, përherë i freskët dhe me ngjyrë e kështu do ta kemi pafundësisht, se ai ka tharmin e krijimit, të pjekjes e të lindjes, të mrekullisë që sjell krijimi që buron nga shpirti, i lirë, i pastër dhe tingullshumë.

14 shkurt 2014

MESAZHE QE PRESIN...

Nga ASTRIT LULUSHI

Pa një trashëgimi, çdo gjë është e varfër. Kështu edhe fusha e letrave. Prandaj nuk është jo e zakonëshme që kur shkruhet rreth kohës që jetohet, pranë zenë vend edhe ato që janë krijuar nga shkrimtarë e poetë  fizikisht jo më, por veprat e tyre, po - edhe pse shpesh gjysmë
të harruara.

Duket se është ky motivi nga i cili dy poetë - Iliriana Sulkuqi e Kolec Traboini - me banim në Amerikë, u nisën me kujdes artisti në përgatitjen e librit "Kujto Poetin", ku poetë shqiptarë që nuk jetojnë më, 5 poetë të ekzekutuar nga diktatura dhe shumë të tjerë krijues nën thundrën e saj a të arratisur,  flasin nëpërmjet vargjeve të tyre:
- "Vëmë re",  thotë Kolec Traboini në parathënie,  "se disa autorë patën jo vetëm fat tragjik, por edhe u shoqëruan me një lënie në harresë e jashtë vemendjes së mediave."

Pra "Kujto Poetin" vjen edhe si mesazh i qartë - se një libër si ky, është jo vetëm kujtesë - por edhe njohje, e plot mësime të harruara për mortin që do të binte, siç paralajmëronte poeti
 

"..mos e lyp at varg/asht shum ma mirë/korimbat t'tu mos t'dijnë çka do me thanë/me qen' poet e mos me qenë i lirë".

Kështu shkruante Lazer Shantoja, si për t'u thënë gjykatësve komunistë që po e dënonin, se ata kurrë nuk mund t'a kuptonin poezinë e tij. Shantoja u ekzekutua nga komunistët më 1945 - varri i tij nuk dihet.

"Atdheun e dija të rritur/por sa i vogël paska qenë", shprehej poeti Trifon Xhagjika, ndosha kur ndodhej para skuadrës së pushkatimit më 1963, atëhere 31 vjeç. Po kështu edhe i vrari tjetër nga diktatura komuniste, poeti  Wilson Bloshmi  që u dënua me vdekje për vargje si
këto: "më i gjallë jam se çdo i vdekur…" apo ''..ska as lot të qajë/nuk ka miq e shokë/nuk ka as bijë, as bir/ Saharaja, është një copë tokë".

Por "Ç'ka se vdiqa shpejt?/Lumnija nuk qe për mue/E lashë një përmendore!" - " shkruan Arshi Pipa në Tingullim i Këputun, poezi që autorët Sulkuqi e Traboini e kanë përfshirë në këtë album.

Kujto Poetin, botimet ADA 2011, përmbledh poetë shqiptarë nga viti 1945 - 2010, që nuk jetojnë më. Secili prej 40 poeteve në këtë album përfaqësohet me 4 - 5 poezi të përzgjedhura dhe çdo njeri prej tyre me një pëshkrim të shkurtër biografik.

"Kujto Poetin" është vërtet risi, i pari i këtij lloji në shqip. Libri duhet parë edhe si një fillim që lexuesit shpresojnë të bëhet traditë, duke u pasuar nga vëllime me poete të tjerë të cilët edhe pse nuk jetojnë më, kanë lënë pas mesazhe që presin të përçojnë vlerat e veta edhe sikur…."në fund të dheut fshehun ti po të ishe/me falë po t'duhet ma se sa një jetë/porsi kalorës prrallash do t'vijshe/ndër njëmijë shtigje ty kisha me t'gjetë" siç do të shprehej Drago Siliqi (1930 - 1963) në "Kujto Poetin" fq 146.

"Fjala e lirë" 5 maj 2012